The International Carnival of Vrnjci is a manifestation that has been organized for 15 years in Vrnjačka Banja. As a manifestation that gathers a large number of tourists and visitors, besides its positive impacts, attention should be paid to the level of satisfaction of the local population in Vrnjačka Banja with this manifestation, which is the aim of this paper. In addition, the paper examines the existence of a statistically significant difference in the level of local population’s satisfaction with this manifestation depending on their different socio-demographic characteristics. A survey method was applied to a sample of 300 respondents. Descriptive statistical analysis, independent sample t-test and one-factor analysis of variance (ANOVA) were used to process the collected responses. The results of the research showed that there is a statistically significant difference in the level of satisfaction with the Carnival of Vrnjci between respondents of different gender, as well as that the level of satisfaction of the respondents influenced by professional status, length of residence in Vrnjacka Banja and the connection between the respondent’s job and tourism.

Uvod

Turizam je jedan od faktora rasta svetske ekonomije, značajan faktor deviznog priliva i izvor dodatne vrednosti nerazvijenih područja. Važnost turizma se posmatra ne samo kroz njegove ekonomske pokazatelje i uticaje, već i kroz kulturne, obrazovne, zdravstvene i ostale potrebe turista i domaćeg stanovništva (Krejić, et al., 2017). Turizam doprinosi upoznavanju različitih kultura, stilova života i boljem razumevanju različitih ljudi (Podovac, et al., 2019). Jedna od glavnih karakteristika turizma je masovnost, odnosno veliki broj učesnika u turističkim putovanjima, zbog čega dolazi do degradacije životne sredine turističkih destinacija (Hrabovski Tomić, Milićević, 2012). Masovna turistička putovanja dovela su do uništavanja prostora, derogiranja prirodnog ambijenta i prirodne atraktivnosti, komercijalizacije kulturno- istorijskog nasleđa, zatomljavanja antropoloških specifičnosti, izvornosti, distinktivnosti i unikatnosti (Bakić, 2008). Bez strategijskog planiranja i upravljanja, turizam može naneti velike štete okruženju destinacije i izazvati društvene i kulturne sukobe u lokalnoj zajednici (UNWTO, 2007). Strategijski pristup poslovanju zahteva pažljivo razmatranje raspoloživih strategija i donošenje pravovremenih odluka (Krstić, Krstić, 2016). U tom smislu, važno je proaktivno planirati ponudu destinacija. Posebnu pažnju treba usmeriti na manifestacije, jer one mogu privući veliki broj turista i posetilaca.

Manifestacije beleže značajan rast u turističkoj industriji (Li, Petrick, 2006; Collins, Cooper, 2017). Organizovanje manifestacija sve češće se koristi kao efikasno promotivno sredstvo turističke destinacije. Međutim, pitanje koje poslednjih godina privlači naučnu pažnju, jeste koliko manifestacije mogu da doprinesu privrednom i društvenom razvoju destinacije (Fourie, Santana- Gallego, 2011; Chen, et al., 2019), zbog čega ih pre njihovog uključivanja u turističku ponudu destinacije treba pažljivo planirati. S druge strane, prilikom planiranja razvoja turizma neophodno je uključiti lokalno stanovništvo, jer oni uživaju u pozitivnim i trpe negativne uticaje turizma (Bosselman et al., 1999). Takođe, antagonizam kod lokalnog stanovništva u vezi razvoja turizma se može javiti ukoliko menadžment turističke destinacije zanemari njihove stavove prilikom planiranja turizma (Olya, Gavilyan 2017).

Cilj ovog rada je da istraži stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje  zbog  održavanja  turističke  manifestacije  Međunarodni  Vrnjački karneval, i da li postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva u zavisnosti od različitih socio-demografskih karakteristika lokalnog stanovništva. Međunarodni Vrnjački karneval je jedna od najmasovnijih turističkih manifestacija Vrnjačke Banje. Organizuje se svake godine u julu mesecu i traje sedam dana. Program manifestacije obuhvata međunarodnu karnevalsku povorku, dečiju povorku, koncerte, predstave i izložbe. Ona okupi preko 200.000 turista i posetilaca (Vrnjački karneval, 2020).

Pregled literature

Naučna istraživanja pokazuju da usled brojnih pozitivnih, pre svega ekonomskih i socio-kulturnih uticaja turizma, lokalno stanovništvo destinacija podržava razvoj turizma (Gursoy, Rutherford, 2004), kao i održavanje turističkih manifestacija (Gursoy, Kendall 2006; Twynam, Johnston, 2004). Podrška lokalnog stanovništva je izuzetno značajna za razvoj turizma, konkurentnost i održivost destinacija (Woo, et al., 2018). Njihova podrška organizaciji manifestacija se ogleda kroz pružanje različitih usluga, koje mogu biti i volonterskog karaktera, ali i kroz direktan kontakt sa turistima, posetiocima i ostalim stejkholderima (Jones, 2001).

Pored istraživanja o tome u kojoj meri razvoj turizma utiče na kvalitet života lokalnog stanovništva destinacije (Choi, Sirakaya, 2005; Uysal, et al., 2012), postoje istraživanja koja su analizirala uticaj koji manifestacije imaju na kvalitet života lokalnog stanovništva i na njihovo sveukupno zadovoljstvo (Kaplanidou, et al., 2013; Jepson, et al., 2019; Scholtz, 2019). Kako Andrews i Leopold (2013) ističu, jedan od ključnih doprinosa turističkih manifestacija lokalnom stanovništvu je stvaranje osećaja zajedništva i pripadnosti kroz njihovo okupljanje i učestvovanje u različitim zajedničkim aktivnostima. Istraživanje o uticaju turizma i manifestacija na život lokalnog stanovništva u Vinčesteru (Ujedinjeno Kraljevstvo) pokazalo je da je lokalno stanovništvo veoma zadovoljno razvojem turizma i manifestacija jer podržavaju i podstiču lokalnu kulturu, lokalnu ekonomiju i zaposlenost (Séraphin, et al., 2018). Komparativna analiza uticaja muzičkih manifestacija na kvalitet života ljudi koji žive u Srbiji i Mađarskoj, ukazala je da stanovništvo ovih zemalja ima znatno više pozitivnih nego negativnih socio-kulturnih efekata od održavanja manifestacija (Pavluković, et al., 2019).

Lokalno stanovništvo treba da bude povezano sa turističkim aktivnostima i da učestvuje u ispravnoj raspodeli ekonomskih, društvenih i kulturnih koristi koje one stvaraju, a posebno u direktnom i indirektnom zapošljavanju koje proizilazi iz njih (Cvijanović, et al., 2018). Stoga, treba ih podsticati da uzmu učešče u organizaciji manifestacija, ali i da im prisustvuju, jer to dodatno utiče na njihovo zadovoljstvo održavanjem manifestacijama (Yürük, et al., 2017). S druge strane, koliko će lokalno stanovništvo učestvovati u turističkim aktivnostima zavisi i od njihovih različitih socio-demografskih karakteristika (Jaafar, et al., 2017). U literaturi se mogu naći radovi brojnih autora, koji navode faktore koji utiču na zadovoljstvo lokalnog stanovništva razvojem turizma u destinaciji. Ti faktori uključuju: pol, starost i nivo obrazovanja stanovnika (Andereck, Nyupane, 2011; Jaafar, et al., 2017), udaljenost domova lokalnog stanovništva od centralne turističke zone u destinaciji (Jurowski, Gursoy, 2004), dužina stanovanja lokalnog stanovništva u destinaciji (Allen, et al., 1988), ekonomsku zavisnost lokalnog stanovništva od turizma (Woo, et al., 2018), itd.

Brojne studije su otkrile da lokalni stanovnici, koji zavise od turizma ili imaju veći nivo ekonomske dobiti i lične koristi od turizma, pokazuju veće zadovoljstvo u vezi razvoja turizma u odnosu na ostale stanovnike destinacije (Sirakaya, et al., 2002; Andereck, et al., 2005; Woo, et al., 2018). Dakle, što veće prihode lokalno stanovništvo ostvaruje zahvaljujući turizmu, manje će im smetati negativni uticaji turizma (Caneday, Zeiger, 1991). Najznačajniji faktor koji utiče da lokalno stanovništvo bude zadovoljno razvojem turizma u destinaciji je ekonomska korist koju oni imaju zahvaljujući turizmu (Akis, et al., 1996).

Zamani-Farahani i Musa (2008) su sproveli istraživanje o stavovima lokalnih stanovnika prema razvoju turizma u gradu Masooleh u Iranu, čija se istorijska nalazišta nalaze na UNESCO listi svetske baštine. Rezultati te studije pokazali su da 83,6% ispitanika podržava razvoj turizma. Ova podrška rezultat je činjenice da je 50% ispitanika navelo da je njihov posao povezan sa turizmom.

Metodologija istraživanja

Kako bi se ispitao stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, kao i razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitih socio-demografskih karakteristika, u radu su postavljene sledeće hipoteze:

-H1: Lokalno stanovništvo Vrnjačke Banje iskazuje zadovoljstvo zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H2: Postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog pola zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H3: Postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog starosnog doba zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H4: Postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog obrazovanja zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H5: Profesionalni status lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje utiče na stepen njihovog zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H6: Lokacija stanovanja na teritoriji opštine Vrnjačke Banje utiče na stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H7: Dužina stanovanja na teritoriji opštine Vrnjačka Banja utiče na stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

-H8: Lokalno stanovništvo, čiji je posao povezan sa turizmom, pokazuje veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval.

Za potrebe sprovođenja empirijskog istraživanja o stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, korišćen je metod ispitivanja. Podaci, koji su analizirani u radu, prikupljeni su uz pomoć anketnog upitnika. Anketni upitnik obuhvata 8 pitanja, koja su podeljena na dva dela. Prvi deo upitnika obuhvata

4 pitanja, koja se odnose na osnovne socio-demografske karakteristike ispitanika (pol, starost, nivo obrazovanja i profesionalni status). U drugom delu upitnika su postavljena pitanja o lokaciji i dužini stanovanja ispitanika na teritoriji opštine Vrnjačka Banja. Takođe su u ovom delu upitnika ispitanicima postavljena pitanja o povezanosti njihovog posla sa turizmom i o stepenu njihovog zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval. Na pitanje o stepenu zadovoljstva ispitanici su davali odgovore uz pomoć Likertove petostepene merne skale (1=U potpunosti sam nezadovoljan, 5=U potpunosti sam zadovoljan).

Istraživanje je izvršeno u periodu od 01.08. do 31.08.2019. godine slanjem anketnog upitnika na e-mail adrese potencijalnih ispitanika. Na samom početku ispitanici su davali odgovor na pitanje da li žive na teritoriji opštine Vrnjačka Banja. Na taj način je sa sigurnošću utvrđeno da su anketirani isključivo ljudi koji žive na teritoriji ove opštine i pripadaju ciljnoj grupi ispitanika. Anketni upitnik je poslat na 361 e-mail adresu od čega se 300 ispitanika (83,1%) izjasnilo da živi na teritoriji opštine Vrnjačka Banja, pa su u daljem istraživanju analizirani samo njihovi odgovori. Ukoliko je ispitanik dao odgovor da ne živi na teritoriji ove opštine, link upitnika dalje nije bio dostupan za popunjavanje.

Rezultati istraživanja i diskusija

U istraživanju stepena zadovoljstva lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, učestvovalo je 189 ispitanika ženskog pola (63%) i 111 ispitanika muškog pola (37%). U uzorku su najzastupljeniji ispitanici starosti od 20 do 30 godina (121 ispitanik ili 40,3%). Najveći broj ispitanika ima završen Fakultet i to 101 ispitanik (33,7%). Najveći broj ispitanika je u radnom odnosu i to 211 ispitanika (70,3%) (Tabela 1).

Tabela 1. Socio-demografske karakteristike ispitanika (n=300)

Najveći broj se izjasnio da živi u neposrednoj blizini centra Vrnjačke Banje (156 ispitanika, odnosno 52%). Kada je reč o dužini stanovanja u Vrnjačkoj Banji, 84 ispitanika (28%) izjasnilo se da živi na teritoriji ove opštine između 20 i 30 godina. Na pitanje o tome da li je posao kojim se bave povezan sa turizmom, najveći broj ispitanika (132 ispitanika, tj. 44%) dao je potvrdan odgovor. Od ukupnog broja ispitanika, 123 ispitanika (41%) izjasnilo se da je zadovoljno što se ova manifestacija organizuje u Vrnjačkoj Banji, dok je 47 (15,7%) ispitanika u potpunosti zadovoljno (Tabela 2).

Tabela 2. Deskriptivna statistička analiza odgovora ispitanika (n=300)

Hipoteza H2 o postojanju statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog pola zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, proverena je primenom t-testa nezavisnih uzoraka. Imajući u vidu da je nivo značajnosti, koji iznosi 0.001, manji od 0.05, može se zaključiti da je hipoteza H2 prihvaćena. Ispitanici ženskog pola pokazuju nešto veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval (M=3.47) u odnosu na ispitanike muškog pola (M=2.97) (Tabela 3).

Tabela 3. Rezultati t-testa nezavisnih uzoraka: Stepen zadovoljstva ispitanika različitog pola zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval

Cilj primene analize varijanse ANOVA je da se utvrdi da li socio-demografske karakteristike ispitanika utiču na stepen njihovog zadovoljstva održavanjem manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval. Kao zavisna varijabla definisan je stepen zadovoljstva ispitanika zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, dok su nezavisne varijable socio-demografske karakteristike ispitanika (starost, nivo obrazovanja, profesionalni status, lokacija stanovanja i dužina stanovanja na teritoriji opštine Vrnjačka Banja) kao i povezanost posla ispitanika sa turizmom.

Tabela 4. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika različitog starosnog doba zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval

Analizom varijanse ispitana je tačnost hipoteze H3, koja pretpostavlja da postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog starosnog doba zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval. S obzirom da je nivo značajnosti, koji iznosi 0.328 veći od 0.05, utvrđeno je da ne postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog starosnog doba zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval čime je hipoteza H3 odbačena (Tabela 4).

Analiza varijanse ANOVA korišćena je da se ispita tačnost hipoteze H4 o postojanju statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog obrazovanja zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval. Nivo značajnosti, čija je vrednost 0.328 veća od 0.05 ukazuje na nepostojanje statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva lokalnog stanovništva različitog obrazovanja zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval čime je H4 odbačena (Tabela 5).

Tabela 5. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika različitog obrazovanja zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval

Analiza varijanse ANOVA je takođe primenjena kako bi se ispitala tačnost hipoteze H5, odnosno da li profesionalni status lokalnog stanovništva Vrnjačke Banje utiče na stepen njihovog zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval. Na osnovu analize varijanse, čiji je nivo značajnosti 0.04 manji od 0.05, može se zaključiti da profesionalni status ispitanika utiče na stepen njihovog zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, odnosno da je hipoteza H5 potvrđena (Tabela 6). Rezultat Post Hoc testa pokazao je da su statistički značajne razlike prisutne kod ispitanika koji su se izjasnili da su u radnom odnosu (M=3.15) i ispitanika koji imaju status studenata (M=3.86).

Tabela 6. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika različitog profesionalnog statusa zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval

Za potrebe testiranja hipoteze H6, rezultat ANOVA testa pokazao je nivo značajnosti 0.233, koji je veći od 0.05 čime je dokazano da lokacija stanovanja ispitanika na teritoriji opštine Vrnjačke Banje ne utiče na stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval, odnosno da je hipoteza H6 odbačena (Tabela 7).

Tabela 7. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval u zavisnosti od lokacije stanovanja na teritoriji opštine Vrnjačke Banje

Rezultat analize varijanse ANOVA, koji je pokazao nivo značajnosti 0.036 manji od 0.05, potvrdio je tačnost hipoteze H7, odnosno da dužina stanovanja ispitanika na teritoriji opštine Vrnjačka Banja utiče na stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval (Tabela 8).

Tabela 8. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval u zavisnosti od dužine stanovanja na teritoriji opštine VrnjačkaBanja

Uvidom u rezultate Post Hoc testa, utvrđeno je da postoje statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval kod ispitanika koji u Vrnjačkoj Banji žive do 5 godina (M=3.82) i onih ispitanika, koji žive u Vrnjačkoj Banji od 30 do 40 godina (M=2.96).

Tačnost hipoteze H8, koja glasi: Lokalno stanovništvo, čiji je posao povezan sa turizmom, pokazuju veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval je proverena analizom varijanse ANOVA. S obzirom da je nivo značajnosti 0.024 manji od 0.05, može se konstatovati da postoji statistički značajna razlika između stepena zadovoljstva ispitanika zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval u zavisnosti od povezanosti njihovog posla sa turizmom (Tabela 9). Uvidom u rezultate Post Hoc testa, utvrđeno je da statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva održavanjem manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval postoje kod onih ispitanika koji su se izjasnili da se bave poslom koji je u potpunosti povezan sa turizmom (M=3.48) i ispitanika koji su se izjasnili da se bave poslom koji je delimično povezan sa turizmom (M=2.93).

Tabela 9. Rezultati ANOVA testa: Stepen zadovoljstva ispitanika u zavisnosti od povezanosti njihovog posla sa turizmom zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval

Zaključak

U radu je postavljeno 8 hipoteza, od kojih je 5 hipoteza dokazano (H1, H2, H5, H7 i H8), dok su preostale 3 hipoteze odbačene (H3, H4 i H6). Studija slučaja prikazana u ovom radu pokazala je da lokalno stanovništvo Vrnjačke Banje zadovoljno zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački Karneval (H1). Takođe, ovim istraživanjem dokazano je da postoje statistički značajne razlike u stepenu zadovoljstva u zavisnosti od socio-demografskih karakteristika lokalnog stanovništva, zbog čega se dolazi do sledećih zaključaka: lokalno stanovništvo ženskog pola pokazuju veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval (H2); lokalno stanovništvo koje ima status studenta pokazuje veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval u odnosu na one koji su u radnom odnosu (H5); lokalno stanovništvo koje na teritoriji opštine Vrnjačka Banja živi do 5 godina pokazuje veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije međunarodni Vrnjački karneval od onih koji na teritoriji ove opštine žive između 30-40 godina (H7); lokalno stanovništvo, koje se bavi poslom koji je u potpunosti povezan sa turizmom pokazuje veći stepen zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval od onih stanovnika koji se bave poslom koji je delimično povezan sa turizmom (H8). Rezultati istraživanja su takođe pokazali da ne postoji statistički značajna razlika u stepenu zadovoljstva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval između ispitanika različitog starosnog doba (H3) i između ispitanika različitog obrazovanja (H4) kao i da lokacija stanovanja na teritoriji opštine Vrnjačke Banje ne utiče na stepen zadovoljstva lokalnog stanovništva zbog održavanja manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval (H6).

Rezultati ovog istraživanja imaju naučni, ali i praktični doprinos, jer postoji veoma mali broj istraživanja koja su se bavila zadovoljstvom lokalnog stanovništva zbog održavanja turističkih manifestacija i razlikama u ovom stepenu zadovoljstva u zavisnosti od socio-demografskih karakteristika lokalnog stanovništva. Takođe, organizatori manifestacije Međunarodni Vrnjački karneval rezultate ovog istraživanja mogu iskoristiti za buduće planiranje i uključivanje lokalnog stanovništva u organizaciji iste.